Architektura starożytnego Egiptu

Architektura starożytnego Egiptu, po dziś dzień podziwiana jest przez wszystkich. Monumentalne posągi, pełne przepychu świątynie i piramidy- to znak rozpoznawczy dla tego regionu. Zadaniem budownictwa sakralnego było umacnianie wiary, oddawanie czci bóstwom oraz gloryfikacja władzy. Najbardziej znanym artystą jest dziś Inchotep- to on jest twórca piramidy Dżesera, w Nowym Państwie zasłynął Amenhotep, który to, jako jedyny otrzymał pozwolenie na budowę własnej świątyni grobowej.

Obeliski

Były symbolami komunikacji pomiędzy światem bogów a człowiekiem, faraonowie dedykowali je bogu słońca Re, lecz były również manifestacją władzy. Ustawiano je parami przed wejściem do świątyń i grobowców, kształtem przypominały wieże zakończone piramidionem. Forma obelisku narodziła się w połowie III tysiąclecia p.n.e. Wykucie ogromnego, wydłużonego kształtu nie było zadaniem łatwym, co świadczy o niezwykłej precyzji i pomysłowości starożytnych budowniczych. Na ścianach obelisku odnaleźć można inskrypcje hieroglificzne, w których mowa jest o królewskich triumfach, związkach faraona z bogiem Re oraz okolicznościach budowy.

*

Abusir - obelisk z XXIV w. p.n.e. króla Niuserre
Luksor - obelisk Ramzesa II
Karnak - obeliski Totmesa I i Hatszepsut
Heliopolis - obelisk Sezostrisa I
Kair - obelisk Ramzesa II przeniesiony z Tanis
*

Dziś obeliski możemy podziwiać nie tylko w Egipcie: 
1. W Paryżu znajduje się obelisk przywieziony w latach 1831-1833 (Plac Zgody)
2. W Londynie oglądać możemy „Igłę Kleopatry” pochodzącą z Heliopolis w Aleksandrii (1880-1881)
3. Stambuł- obelisk z czasów Totmesa III
4. W Rzymie znajdziemy 8 obelisków przywiezionych po podbojach rzymskich a również 5 wykonanych ma zlecenie cesarzy rzymskich, wzorujących się na egipskich architektach.

Pylony

Dwie wieże w kształcie trapezu stawiane u wejścia świątyń, miały bronić wstępu przed złymi mocami, tuż przed nimi najczęściej ustawiono ogromne pomniki przedstawiające siedzących władców. Prócz Inskrypcji wychwalających czyny faraonów i egipskich bogów, w fasadzie odnaleźć można nisze służące do przymocowywania flag. Na szczycie znajdowała się platforma, do której wejścia prowadziły wewnętrzne schody.

Filary

Podpory o przekroju kwadratu, z reguły umieszczane przy zewnętrznych ścianach budowli. Szczególnym przypadkiem były filary ozyriackie przedstawiające króla identyfikowanego z bogiem Ozyrysem (bóg przedstawiony w postaci mumii z rysami władcy fundującego budowę).

Kolumny

Najczęściej wypełniały wnętrza, trzony przedstawiały łodygę lotosu lub papirusu, zakończone głowicą w kształcie otwartego bądź zamkniętego kwiatu.

Ślepe wrota

Bardzo charakterystyczna płaskorzeźba przedstawiająca drzwi. Umieszczana na zewnętrznej lub wewnętrznej ścianie mastaby. To przez nie dusza zmarłego mogła wyjść z grobowca by skosztować potraw pozostawionych w ofierze przed wrotami.

Ornamenty

Charakterystyczne były motywy oparte na stylizowanych roślinach (lotus, papirus, palma) i ornamenty geometryczne

Hekeron- szereg figur stylizowanych na kształt witki trzcinowej związanej w regularnych odstępach

Fryz kobr na murach zewnętrznych – uniesione w pozycji atakującej symbolicznie opluwały jadem każdego, kto żywiąc wrogie zamiary zbliżyłby się do świątyni

Świątynie

Wczesne sanktuaria rekonstruuje się na podstawie 2 znaków hieroglificznych przedstawiających kaplice: per-wer i per-nu. W kaplicy Per-wer dach zachował się jako forma architektoniczna charakterystyczna dla stropów kaplic z drewna i kamienia przez cały okres trwania kultury egipskiej. Od sali hypostylowej do sanktuarium podłoga stopniowo się wznosi a sklepienia się obniżają, co ogranicza dostęp światła do kolejnych pomieszczeń. W skład świątyń wchodziły pary obelisków (lub samotnie stojący obelisk) oraz sfinksy ustawiane parami w długich szeregach tworzących aleje prowadzące do głównych wrót. 

Świątynie solarne

Wznoszone na cześć boga Re w pobliżu królewskich cmentarzysk. Do świątyń prowadziła z doliny Nilu długa rampa biorąca swój początek w małym portyku lub dolnej świątyni, łącząca się u góry z właściwym sanktuarium. Część przednią zajmował obszerny dziedziniec z ołtarzem, a za nim główny element - potężny obelisk na masywnym cokole o pochyłych ścianach. Czynności kultowych dokonywano na ołtarzu u stóp obelisku.

Architektura sepulkralna

Tworzenie podziemnych komór wyłożonych cegłą suszoną z nadbudową – prostokątnym kopcem, obudowana ceglanymi murami (mastaba). Komora podziemna miała za zadanie ochronić ciało zmarłego i zastawy od uszkodzenia i zniszczenia (serdab- niewielka komora) zaś naziemna miała zapewnić możliwość dostarczania zmarłemu ofiar grobowych (pożywienia, napoju, odzieży). Późniejsze, bardziej rozbudowane składały się z wielu bogato zdobionych pomieszczeń, dziedzińców i kaplic. 

Pierwowzorem do budowy piramidy był grobowiec Neithotep w Nagada. Za czasów panowania III dynastii powstał kompleks grobowy Dżesera z piramidą schodkową, wprowadzono nowe rozwiązania architektoniczne, pojawił się dziedziniec do ceremonii jubileuszowych a także po raz pierwszy użyto kamienia

Rozwój konstrukcji piramidy nastąpił za czasów IV dynastii, zaczęto wznosić budowle kultu grobowego (piramida w Medum)

Piramida Cheopsa

Pierwotnie wejście znajdowało się w ścianie północnej ok. 20m od podstawy piramidy. Tunel prowadzący od wejścia łączy się z właściwym korytarzem, wiodącym w dół do niedokończonej komory pod centrum piramidy. Z powodu zmiany projektu budowy, skonstruowano nowy korytarz prowadzący w górę a następnie poziomo do nowej komory. Jednak i ona nie została ukończona. Następnie od miejsca, w którym zaczyna się poziomy korytarz zbudowano Wielką Galerię, na końcu której znajduje się trzecia komora grobowa. Ponad tym stropem znajduje się pięć komór, jedna na drugiej – mające pełnić funkcje odciążające. Piramidę otaczał wielki mur, a od wschodu przy piramidzie wznosiły się trzy piramidki satelitarne.

W okresie Nowego Państwa rozpoczęto reedycję pochówku zmarłych władców w wykutych w skale, podziemnych grobowcach. Zawierały one dwa podstawowe elementy : korytarz i salę sarkofagową. Wykuwano także dodatkowe pomieszczenia, nisze, komplikowano dojścia do Sali, korytarze stromo opadały w dół, ale nie zmieniało to zasadniczego schematu elementów. Nie posiadały kaplicy kultu zmarłego, ponieważ służyły temu oddzielne grobowe świątynie. Wielkość grobowców jest różna, począwszy od bardzo głębokich (ponad 100m długości od wejścia do końca Sali sarkofagowej) aż do maleńkich, jak np. grobowiec Tutenchamona. Największymi grobowcami są groby Horemheba i wzorowany na nim grób Seti I.

Architektura świecka

Domy budowano z cegły suszonej i drewna, zaś w drzwiach zawieszano maty trzcinowe, kamień używany był jedynie do progów, odrzwi, baz kolumn i krat okiennych. Do dziś w budownictwie wiejskim używa się tego typu cegły, bądź też hartowanej w ogniu. Początkowe plany budowli owalnych ewoluowały do prostokątnych. W Starym Państwie przeważały małe, zwarte budowle, pomieszczenia służyły do przechowywania dóbr i pożywienia, zaś dziedziniec lub dach pełnił formę sypialni. Znanym miastem jest Deir el-Medina- osada na zachodnim brzegu Teb znajdująca się w małej dolinie na południowy zachód od Szeich Abd El Gurna. Była to osada rzemieślników, budowniczych-artystów, geniuszy tworzących królewskie grobowce w Dolinie Królów. Miasto posiadało gliniany mur obronny, domy wznoszono z suszonej cegły na kamiennej podmurówce, opiekuńczym bóstwem był Amenhotep I .

Architektura obronna

Twierdze okalane były murem z cegły mułowej, wzmacnianym przez wysunięte, prostokątne wieże. Znajdowały się tam magazyny, warsztaty produkujące broń, spichlerze, arsenał i oczywiście koszary. Obronę stanowiły półokrągłe wieże z otworami strzelniczymi

Architektura pałacowa

W skład kompleksu pałacowego wchodziły kuchnie, łazienki, magazyny, założenia ogrodowe, skarbiec, warsztaty, a nawet osiedla. Cześć mieszkalna zawierała wyodrębnione pomieszczenia dla haremu faraona. Wewnątrz znajdowały się również sale audiencyjne, sala tronowa, archiwum i biblioteka. Na zewnątrz widoczny był dziedziniec z kaplicami bóstw, dla ochrony budowano koszary, zaś cały kompleks posiadał swój własny system administracyjny. 

źródło:
J.Lipińska "Sztuka Egipska"
J.Lipińska "Historia architektury starożytnego Egiptu"
K.Michałowki "Nie tylko piramidy. Sztuka starożytnego Egiptu"